door Iris van der Doelen
Vier maanden was ik dinergast, vrijwilliger en vooral observant bij een buurtmaaltijd in één van de volksbuurten van Amsterdam Noord. Ik at mee in de buurtkamer waar wekelijks een warme maaltijd gratis beschikbaar was. Mijn observaties tijdens de gezamenlijke maaltijden samen met de gesprekken met de gasten en de vrijwilligers vormden de basis voor mijn masterscriptie Stadssociologie bij de Universiteit van Amsterdam.
De buurtmaaltijd is een initiatief van een groep studenten uit verschillende delen van Amsterdam. Deze studenten en andere vrijwilligers streven een twee-ledig doel na. Zij koken met voedsel dat anders weggegooid wordt en willen door een laagdrempelige (gratis) buurtmaaltijd ook de buurtgemeenschap versterken.
Groepen (on)bewust versterken
De buurtmaaltijd voorzag niet alleen in een maaltijd voor de gasten, maar werd ook een plek voor een groep bewoners om bij elkaar te komen. Dit groepje bewoners vormde in een paar weken tijd een hechte kliek en bestond voornamelijk uit witte, oudere Noorderlingen die al lang in deze volksbuurt woonde. De scheidslijnen tussen hen, andere bezoekers (met name van buiten de buurt) en de vrijwilligers werden bewust en onbewust versterkt door zogenoemde socio-materiële praktijken. Dit zijn manieren waarop mensen hun relaties onderling organiseren en met de objecten om hen heen, zoals de opstelling van tafels en stoelen tijdens de maaltijden.
De betreffende bewoners arriveerden vroeg en hingen hun jassen op de stoelen om de zitplekken voor het groepje te claimen. Diegenen van de groep die te laat waren, konden op deze manier toch bij hen zitten en de plekken konden niet door andere bezoekers worden ingenomen. Op een gegeven moment zetten zij ook bordjes neer op de tafel met ‘gereserveerd’ erop. Af en toe laaide dan ook de discussie op binnen deze groep of de buurtmaaltijd voorrang zou moeten geven aan mensen uit de buurt. “Het heet toch niet voor niets de BUURTmaaltijd?”, zeiden ze. Deze en andere uitingen gaven andere bezoekers het gevoel buitengesloten te worden en zij voelden zich minder welkom.
Een voorbeeld van het onbewust versterken van een scheidslijn tussen groepen was de verschillende smaak van bewoners en vrijwilligers. Verschillen in smaak zijn uitingen van verschillen in cultuur, zoals de Franse intellectueel Pierre Bourdieu heeft laten zien. Door smaakverschillen bij het koken van de buurtmaaltijd werden de verschillende culturen van studenten, oorspronkelijke bewoners en nieuwkomers en de daarbij horende socio-materiële praktijken duidelijk zichtbaar. Waar veelal geklaagd werd door het vaste groepje buurtbewoners dat het eten te flauw of niet gaar was, vonden vrijwilligers het eten juist te gekruid wanneer deze buurtbewoners hadden gekookt. De buurtbewoners namen daarom hun eigen sambal of maggi mee om het eten naar hun eigen smaak te kruiden en zich eigen te maken.
Conclusie
Het is makkelijker om een homogene groep te verbinden dan de (culturele) verschillen tussen groepen te overbruggen. Als je groepen wilt verbinden, is het de uitdaging amicaliteit te ontwikkelen die verschillen overbrugt, waarbij geen sterke groepen ontstaan die anderen (on)bewust uitsluiten. Hoe ga je hiermee aan de slag? Amicialiteit ontstaat niet vanzelf en moet bewust worden gecreëerd.
Een buurtmaaltijd organiseren en hierbij geen aandacht hebben voor de sociale mechanismes die ontstaan, kan fataal zijn voor een goedbedoeld initiatief om mensen te verbinden. Door geen oog te hebben voor de mechanismes van groepsvorming kan een ‘verbindende’ buurtmaaltijd juist groepen uitsluiten. Zo gebruikte de hechte groep bewoners socio-materiële praktijken (jassen, bordjes, flesjes maggi) om bewust en onbewust zich van anderen te onderscheiden die vervolgens te maken kregen met uitsluiting.
Het is niet alleen nodig om je bewust te zijn van culturele verschillen tussen de bezoekers van een buurtmaaltijd, maar ook tussen vrijwilligers en bezoekers. In tegenstelling tot de vrijwilligers waren de motieven voor de bezoekers om mee te eten vaak niet gefocust op het redden van eten. De bezoekers kwamen vooral vanwege de gratis maaltijd en het samenzijn met andere buurtbewoners. Het is belangrijk om je bewust te zijn van deze verschillen en ze bespreekbaar te maken. Om gedeeld eigenaarschap te creëren is het belangrijk om vanaf het begin samen op te trekken. Kijk naar de behoeftes van de verschillende groepen bewoners en hoe je hierin kan bemiddelen.
Wees je hierbij als organisatie van een buurtmaaltijd of ander project ook bewust van je eigen onbewuste culturele assumpties en uitingen daarvan in socio-materiële praktijken (bijvoorbeeld smaak, etenstijd, noties van gastvrijheid). Deze socio-materiële praktijken kunnen onbedoeld ook voor het gevoel van uitsluiting zorgen. Het gevaar is dat wanneer deze culturele verschillen zoals verschillen in klasse of afkomst, niet genoeg worden (h)erkend, deze uitsluitend gaan werken.